بررسی پیامدهای اجتماعی جدایی سرزمین قفقاز از ایران (1228ق -1313ق)

سرزمین کهن و پهناور قفقاز واقع در شمال و شمال غرب ایران، در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود به لحاظ فرهنگی، دینی، قومی و زبانی همچنین ثروت طبیعی و قابلیت ارتباطی از حیاتی متنوع و غنی برخوردار بوده است. در سایه نگاه استراتژیک، این مکان در گذر زمان همواره محل کشمکش ها و جنگ های متعدد بین ایران و سایر ممالک قدرتمند در ادوار مختلف معرفی شده است. قفقاز برپایه ی آثار تاریخی و جغرافیایی تا قرن نوزدهم همواره بخشی از ایران و تحت نفوذ تمدن ایرانی بوده است. در قرن نوزدهم به هنگامی که قاجارها نخستین سال های سلطنت خویش را تجربه می کردند، رقابت های استعماری روسیه و سایر دول نظیر بریتانیا سبب شد تا ایران در نبردی نابرابر از سرزمین های خود صرف نظر کند. روسیه در پی دست یابی به اهداف سیاسی و اقتصادی و همچنین توسعه تجارت و رقابت با غرب، نبرد طولانی با ایران به راه انداخت و سرانجام بر طبق عهدنامه های گلستان و ترکمانچای سرزمین قفقاز از ایران جدا و به روسیه واگذار گردید.بی شک روابط تاریخی و فرهنگی ایران و منطقه قفقاز در طول هزاران سال به خصوص مشترکاتی که از لحاظ نژادی و زبانی و گرایش های مذهبی داشتند، این جدایی را به راحتی ممکن نمی ساخت. از این رو جنگ های روسیه تزاری علیه ایران در دوره فتحعلی شاه قاجار بیش از حوادث دیگر جامعه، مردمان دو سوی ارس را به چالش کشاند. نارضایتی های سیاسی، روانی و اجتماعی ساکنان این سامان که ناشی از استقرار حاکمیت رژیم تزاری روسیه و جدایی ازخاک ایران می شد، پیامدهای گسترده اجتماعی که به معنای فراگیر، آن را می توان شامل عرصه هایی چون فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دانست، را در قفقاز و ایران به وجود آورد.